Juridisch handvat tegen verspillen voedsel

Het tegengaan van voedselverspilling blijkt lastig. Er ligt een lijst met negentien daartoe inzetbare juridische onderdelen.

Lokale overheden willen voedselverspilling in 2030 halveren ten opzichte van 2015. Hoe doe je dat? Het kennisplatform CircuLaw bracht in opdracht van de gemeente Amsterdam negentien juridische hulpmiddelen in beeld waarmee je voedselverspilling kunt tegengaan.

Moeilijk grijpbaar

Voedselverspilling blijkt voor veel gemeenten nog een onduidelijk thema. ‘Op het gebied van circulariteit adviseren wij veel gemeenten over bijvoorbeeld circulaire bouw, denk aan houtbouw’, begint Rianne Stelwagen van CircuLaw. ‘Dat lijkt concreter, omdat gemeenten er via aanbestedingen en gronduitgifte meer directe invloed op hebben. Met een thema als voedselverspilling lijkt dat lastiger. Wat is het startpunt van waaruit je aan de slag gaat? Welke doelen stel je? En hoe kun je er als gemeente vervolgens op gaan sturen?’

Kennisplatform

Om het gemeenten en andere overheden makkelijker te maken, verzamelde CircuLaw negentien juridische hulpmiddelen om voedselverspilling tegen te gaan [zie kader hieronder voor het gemeentelijke deel]. Voedselverspilling is een van de thema’s die CricuLay onderzocht. In dit kennisplatform werken de gemeente Amsterdam, Dark Matter Labs, Flux Partners en Metabolic als ontwikkelpartners samen met een groot aantal kennispartners om de circulaire economie te stimuleren. Eerder werden al juridische toolboxen ontwikkeld voor de thema’s: meubels, windturbines, matrassen en houtbouw.

Juridische instrumenten voor decentrale overheden tegen voedselverspilling

• Neem regels over voedselverspilling op in het omgevingsplan
• Neem tegengaan van voedselverspilling op in de omgevingsvergunning
• Verplicht bedrijven informatie te verstrekken over voedselverspilling
• Eis een voedselverspillingsplan bij de meldplicht
• Neem contracteisen op ter voorkoming van voedselverspilling
• Pas een vast en variabel reinigingsrecht toe
• Pas een vaste en variabele afvalstoffenheffing toe
• Stimuleer periodieke financiële donaties aan de Voedselbank
• Zet een convenant op in samenwerking met ondernemers om innovatie te stimuleren

Challenge

‘Er zijn in Amsterdam al veel initiatieven om voedselverspilling tegen te gaan’, constateert Nesha Narain, senior beleidsadviseur circulair voedselsysteem bij de gemeente. Zowel bij ondernemers als maatschappelijke initiatieven.

Recent zijn bijvoorbeeld vijftien enthousiaste hotels gestart met een challenge rondom voedselverspilling. ‘Je kunt als gemeente lang doorgaan om die ontwikkeling te stimuleren’, zegt Narain, ‘maar om de doelstellingen te halen, moet je ook andere rollen verkennen, zoals het stellen van heldere kaders of het creëren van een gelijk speelveld.’

Basis

Er is volgens Narain landelijk al veel algemene informatie over voedselverspilling bekend. Die informatie kunnen gemeenten volgens hem prima gebruiken als basis en om voorrang aan te geven. Narain: ‘Ga vervolgens op zoek naar waar in je eigen gemeente circulaire kansen liggen en energie zit. Stel je hebt een horecasector die het leuk vindt om ermee aan de slag te gaan, laat dat proces dan groeien. Of misschien zijn er al sociale initiatieven rondom voedsel redden, voedselhulp of educatie. Gebruik lokale informatie om voorrang aan te geven, maar wacht er niet op om actie te ondernemen.’

Beleid

Gelijk aan dat stimuleringstraject moet een gemeente het thema voedselverspilling vastleggen in het beleid. ‘Dat kan in je omgevingsvisie’, zegt Stelwagen, ‘of in je eigen inkoopbeleid. Om meer inzicht te krijgen in de voedselstromen binnen de gemeente, kun je bij horeca en retail een informatieplicht daarover instellen. Ik zou dat wel in goed overleg doen, dit is namelijk relatief nieuw dus zo kun je samen uitvinden hoe dit het beste in de praktijk kan. Een maatregel als deze moet ondernemers helpen verduurzamen maar niet onnodig moeilijker maken. Tegenzin op dit thema is niet wenselijk en dan gaat het ook meer moeite kosten in de controle.’

Jullie zien ook mogelijkheden om via het omgevingsplan de voedselverspilling tegen te gaan. Hoe doe je dat concreet?

Stelwagen: ‘In het omgevingsplan kun je bijvoorbeeld de locaties aangeven waar het is toegestaan is om circulaire activiteiten uit te voeren, zoals de oprichting van een voedselhub waar het teveel aan voedsel wordt herverdeeld of lokale voedselproductie om kennis en bewustwording te vergroten. In het omgevingsplan kunnen ook andere instrumenten worden opgenomen, namelijk de informatieplicht, vergunningplicht en meldplicht.’

Zou je nog een stapje verder kunnen gaan en via het omgevingsplan ook bedrijven kunnen tegenhouden die te weinig doen tegen voedselverspilling?

Stelwagen: ‘Dat gaat best ver. Maar je kunt bedrijven wel stimuleren door te vragen wat ze tegen voedselverspilling doen voordat ze een vergunning krijgen. En je kunt er ook concrete voorwaarden over opnemen in de meldplicht: bijvoorbeeld dat er een volledig voedselverspillingsplan moet zijn voordat je een nieuwe horecazaak kunt starten. Op die manier kun je sturen op wat voor soort bedrijfsvoering je wilt.’
Narain: ‘Je kan voor controle beginnen met om tafel gaan met de brancheverenigingen en kijken hoe je dit stapsgewijs kunt invoeren. Zodat je ze meeneemt in het maken van het plan. ’

Als ander mogelijk beleidsinstrument noemen jullie een afvalstoffenheffing met standaard een vast en variabel deel. Hoe werkt dat?

Stelwagen: ‘Met een wisselend bedrag stimuleer je huishoudens om minder te verspillen. Echter, je hebt altijd voedselonderdelen die je niet eet, zoals schillen, pitten, graten en klokhuizen. Wanneer er alleen sprake is van een variabel tarief, gaan sommige mensen denken: dan ga ik niet scheiden, want dat is goedkoper. En dat zou zonde zijn, omdat je organische reststromen graag apart wilt inzamelen en gebruiken. Daarom is een combinatie tussen een vast en variabel tarief de beste optie – een soort vrije voet voor organisch restafval.’

Een ander punt wat jullie noemen is verspilling tegengaan met een overeenkomst. Hoe zou je daar als overheid een rol in kunnen spelen?

Narain: ‘Je kunt met grote werkgevers in de stad, inclusief de gemeente zelf, de afspraak maken je catering te verduurzamen en je te binden aan een kwantitatieve doelstelling. Je kunt dan in inkooptrajecten eisen rondom voedselverspilling opnemen, en eventueel ook rondom de eiwittransitie of gezondheid. Dit initiatief kan ook door privépartijen zelf worden genomen. En kan bijvoorbeeld ook met voedsel maakbedrijven of retailers, als ze daar serieuze stappen in beloven.’